Hieronder lees je het eerste artikel dat op 23 januari gepubliceerd is op ibestuur.nl.
Common Ground en de weg naar een open source platform ecosysteem
Gemeenten hebben een nieuwe, moderne, gezamenlijke informatievoorziening nodig voor het uitwisselen van gegevens. De huidige inrichting van de informatievoorziening en het huidige stelsel voor gegevensuitwisseling maken het lastig om snel en flexibel te vernieuwen, te voldoen aan privacywetgeving en efficiënt om te gaan met data. Kan Common Ground het spel veranderen?
Knelpunten voor vernieuwing:
- Veel software is gebouwd als één groot systeem gericht op een bepaald proces (zogenoemde silo-applicaties), waardoor vernieuwing van software lastig is.
- Samenwerken over organisatiegrenzen heen wordt belemmerd, omdat software niet makkelijk te integreren is.
- Data zitten opgesloten in silo-applicaties, waardoor deze slecht herbruikbaar zijn.
- Datareplicatie is het gangbare patroon om al die silo’s met (basis)gegevens te vullen waardoor verantwoording over gebruik nagenoeg niet in te vullen is.
- Er is een grote leveranciersafhankelijkheid ontstaan.
- Kennis over de informatievoorziening ligt in hoge mate bij leveranciers waardoor regie op gegevensuitwisseling en opzet van de ICT lastig uit te voeren is.
De informatievoorziening bij gemeenten is weinig flexibel, terwijl maatschappelijke veranderingen, samenwerking in ketens, nieuwe wetten, toenemende digitalisering van de samenleving en meer datagedreven beleidsvorming juist meer wendbaarheid vragen. Door dat gebrek aan flexibiliteit en een reeks aan andere knelpunten blijft het niveau van dienstverlening aan inwoners en ondernemers achter bij wat ze van gemeenten, als onderdeel van 1 overheid, mogen verwachten. In het beste geval levert dit irritatie op, maar te vaak raken inwoners hier echt door in de knoop. De enige manier om dit op te lossen, is door de onderliggende knelpunten aan te pakken. Daarom willen gemeenten, onder de vlag van Common Ground, een hervorming van de gemeentelijke informatievoorziening door op een andere manier om te gaan met gegevens. Uitgangspunten zijn het loskoppelen van data, werkprocessen en applicaties. Ook bevragen van data bij de bron, in plaats van ze veelvuldig te kopiëren en op te slaan, hoort daarbij. De verwachtingen zijn groot: het moet de dienstverlening goedkoper, veiliger, eenduidiger, proactiever, begrijpelijker en meer geïntegreerd maken.
De herinrichting gaat ook over het vormgeven van de informatievoorziening in een netwerk van componenten die eenvoudig met elkaar verbonden kunnen worden en die door verschillende leveranciers en overheden gebouwd worden en makkelijker vervangbaar zijn. Deze manier van organiseren van ICT is in het bedrijfsleven bekend onder de naam platform ecosysteem. De rol van de overheid verandert daarbij van inkoper van standaard software naar regisseur van een ecosysteem van kleinere applicaties die door verschillende partijen worden ontwikkeld. Meerdere grotere gemeenten en Dimpact zijn hier al mee aan de slag; per medio 2022 wil de coöperatie de eerste siloapplicaties voor de leden vervangen door Common Ground applicaties. Interessant is ook de ontwikkeling van de fictieve gemeentewebsite Demodam die laat zien hoe een en ander kan werken in de praktijk.
Wat zijn platform ecosystemen?
De term platform ecosysteem is relatief nieuw in overheidsland. Een platform is een set van gedeelde standaarden, modules en organisatieprocessen waarop appbouwers hun eigen applicaties kunnen bouwen. Denk aan de platforms van Google (Android) en Apple (iPhone) op je mobiele telefoon. Daarbij moet de appbouwer voldoen aan een aantal kwaliteitseisen van Apple en Google, zoals het gebruik van standaarden, maar ook voldoen aan juridische en ethische voorwaarden. Andere voorbeelden van platform ecosystemen zijn Windows (waar het gros van de applicaties niet door Microsoft gemaakt wordt) en Salesforce (een cloudgebaseerd platform ecosysteem). De kracht van dit soort platforms is dat veel partijen de kans krijgen om applicaties te ontwikkelen die allerlei doelgroepen kunnen bedienen. In de appstores van Android en iOS zijn miljoenen apps te vinden. Het is ondenkbaar dat één enkel bedrijf zoveel applicaties zelf kan ontwikkelen. Dit model van open innovatie is zeer krachtig en is het onderliggende model van vrijwel alle grote techbedrijven.
“Common Ground is een platform ecosysteem dat binnen de overheid relatief volwassen is.”
Gezien de brede toepasbaarheid van platforms is het niet verwonderlijk dat ook in de overheid wordt gekeken naar mogelijke toepassingen. Ontwikkelingen als de gemeenschappelijke overheidsarchitectuur laten zien dat er breed wordt nagedacht over het inrichten van de digitale overheid als een platform. Common Ground is een platform ecosysteem dat binnen de overheid relatief volwassen is. Naast nieuwe open standaarden is het in veel gevallen ook nog eens op open source applicaties gebaseerd. Dit levert specifieke voordelen op zoals: kosten delen, sneller ontwikkelen van applicaties voor de burger, voorkomen van vendor lock-in, kwaliteitsverbetering en betere inzet van schaarse IT’ers.
Toekomstbeeld: appstore voor overheidsapplicaties
Open source platform ecosystemen zoals Common Ground bestaan al buiten de overheid en groeien snel. De overheid, met name gemeenten, liften hier op mee. Waar we naartoe werken, kun je zien als een soort appstore voor overheidsapplicaties. Dat levert de flexibiliteit waar we naar op zoek zijn. Om een simpel voorbeeld te geven: je kunt als gemeente straks eenvoudig een online aanvraagproces voor paspoorten installeren en gebruiken voor je gemeentelijke website. Maar stel dat blijkt dat de module waarmee burgers afspraken plannen niet toegankelijk is voor slechtzienden… In de ‘oude’ situatie heb je een probleem: je moet aankloppen bij je siloleverancier, in de hoop dat die het tijdig aanpast tegen een redelijk tarief. In de nieuwe situatie kun je de afsprakenmodule vervangen voor een betere, of de bestaande aan laten passen door de meest geschikte leverancier. Deze zelfde module kun je ook inzetten voor andere processen; daarmee biedt je consistentie voor inwoners en medewerkers. Bovendien kunnen ook andere overheden – provincies en ministeries, enzovoort – deze module hergebruiken.
Samen onderzoeken
Het mag duidelijk zijn dat het omschakelen naar een platform ecosysteem disruptief is voor zowel overheden als leveranciers. De rollen, verantwoordelijkheden, verdienmodellen en zelfs organisatiestructuren zullen hierdoor veranderen. De kansen zijn groot, maar de uitdagingen ook. Wat betekent de Common Ground gedachte voor de Rijksoverheid? En wat voor de leveranciers? Wie neemt de regie op het platform ecosysteem? Hoe zit het met financiering? Hoe nemen we onze medewerkers mee? Deze en nog veel meer vragen willen we de komende periode stellen. Pasklare antwoorden garanderen we niet; dat is inherent aan een transformatie. Wel gaan we zoveel mogelijk denkkracht en ervaringen bijeen brengen. Samen onderzoeken we de weg naar platform ecosystemen binnen de overheid. Met als belangrijkste doel: het publieke belang.
